Bölünebilme Kuralları Kim Buldu?
Bölünebilme kuralları, matematikte onluk tabandaki tam sayılarda uygulanan basamaklandırma yoluyla elde edilen yardımcı bilgiler veya yollardır. Hepsinin çıkış noktasının temeli, tam sayının gruplandırılmasıdır.
Bölünebilme kurallarının ilk olarak kim tarafından bulunduğu kesin olarak bilinmemekle birlikte, ilk yazılı kaynaklarda MÖ 1800’lü yıllarda Babilliler tarafından kullanıldığına dair bilgiler yer almaktadır. Babilliler, bölme işlemini kolaylaştırmak için, sayıların basamaklarını gruplayarak, bu grupların birbirine bölünebilme durumuna göre sayının asıl kısmının bölünebilme durumunu belirlemeye yönelik bir yöntem geliştirmişlerdir. Bu yöntem, günümüzde kullanılan bölme kurallarının temelini oluşturmaktadır.
Bölünebilme kurallarının gelişiminde önemli katkılar sağlayan diğer bilim insanları arasında, MÖ 200’lü yıllarda yaşamış olan Yunan matematikçi Diophantus ve MS 500’lü yıllarda yaşamış olan Hint matematikçi Brahmagupta yer almaktadır. Diophantus, bölme işlemini kolaylaştırmak için, bölen sayının basamaklarını gruplayarak, bu grupların birbirine bölünebilme durumuna göre bölme işlemini gerçekleştirmenin daha kolay olduğunu gösteren bir yöntem geliştirmiştir. Brahmagupta ise, bölme kurallarının temelini oluşturan “basamak gruplandırma” yöntemini daha da geliştirerek, günümüzde kullanılan bölme kurallarına daha yakın bir yöntem ortaya koymuştur.
Bölünebilme kurallarının Avrupa’da yaygınlaşmasında önemli katkılar sağlayan bilim insanları arasında, 16. yüzyılda yaşamış olan İtalyan matematikçi Leonardo Fibonacci ve 17. yüzyılda yaşamış olan Fransız matematikçi Pierre de Fermat yer almaktadır. Fibonacci, bölme kurallarının temelini oluşturan “basamak gruplandırma” yöntemini Avrupa’da yaygınlaştıran ilk bilim insanı olarak kabul edilmektedir. Fermat ise, bölme kurallarının gelişimine önemli katkılar sağlayan birçok teorem ortaya koymuştur.
Bölünebilme kuralları, günümüzde de matematik eğitiminde önemli bir yer tutmaktadır. Bu kurallar, tam sayıların bölünebilme özelliklerini öğrenmek ve bölme işlemini daha kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleştirmek için kullanılmaktadır.
Bölünebilme Kurallarının Çeşitleri
Bölünebilme kuralları, bölen sayının özelliğine göre farklı türlere ayrılmaktadır. Bu türlerden bazıları şunlardır:
- Çift sayılar için bölme kuralları: Çift sayılar, 2’ye bölünebilirler.
- Tek sayılar için bölme kuralları: Tek sayılar, 2’ye bölünemezler.
- Üç’e bölünebilen sayılar için bölme kuralları: Bir sayının rakamlarının toplamı 3’e bölünüyorsa, o sayı 3’e bölünebilir.
- Dört’e bölünebilen sayılar: Bir sayının son iki basamağı 00, 04, 08, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 52, 56, 60, 64, 68, 72, 76, 80, 84, 88, 92, 96 ise, o sayı 4’e bölünebilir.
- Beş’e bölünebilen sayılar: Bir sayının son rakamı 0 veya 5 ise, o sayı 5’e bölünebilir.
- Altı’ya bölünebilen sayılar: Bir sayının son iki basamağı 00, 06, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, 54, 60, 66, 72, 78, 84, 90, 96 ise, o sayı 6’ya bölünebilir.
- Yedi’ye bölünebilen sayılar: Bir sayının rakamlarının toplamı 7’ye bölünüyorsa, o sayı 7’ye bölünebilir.
- Sekiz’e bölünebilen sayılar: Bir sayının son üç basamağının oluşturduğu sayı 000 veya 8’in katı ise, o sayı 8’e bölünebilir.
- Dokuz’a bölünebilen sayılar: Bir sayının rakamlarının sayı değerleri toplamı 9 veya dokuzun katlarıysa, o sayı 9’a bölünebilir.