Tevriye Nedir?
Tevriye, bir sözcüğün veya söz öbeğinin hem gerçek hem de mecaz anlamıyla kullanılmasıyla oluşan bir edebî sanattır. Bu sanatta, sözün gerçek anlamıyla birlikte, başka bir anlamı da kastedilerek okuyucunun dikkati çekilir. Tevriye, genellikle şiirlerde kullanılır. Ancak, düzyazıda da tevriye sanatına rastlamak mümkündür.
Tevriyenin Çeşitleri
Tevriye, üçe ayrılır:
- Hâl tevriyesi: Sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamları aynı cümlede kullanılarak yapılan tevriyedir.
- Mümeyyene tevriye: Sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamları farklı cümlelerde kullanılarak yapılan tevriyedir.
- Mübeyyene tevriye: Sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamlarının her ikisi de açıkça belirtilerek yapılan tevriyedir.
Hâl Tevriyesi
Hâl tevriyesi, en yaygın kullanılan tevriye türüdür. Bu tür tevriyede, sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamları aynı cümlede kullanılır. Bu durumda, sözcüğün gerçek anlamı daha önce söylenir ve ardından mecaz anlamı söylenerek okuyucunun dikkati çekilir.
Hâl tevriyesine örnek olarak şu cümleyi verebiliriz:
“Tahir Efendi bana kelp demiş.”
Bu cümlede, “kelp” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılmıştır. Sözcüğün gerçek anlamı “köpek”tür. Ancak, bu cümlede, kelimenin mecaz anlamı “kötü, aşağılık insan” olarak kullanılmıştır.
Mümeyyene Tevriye
Mümeyyene tevriye, hâl tevriyesinin bir çeşididir. Bu tür tevriyede, sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamları farklı cümlelerde kullanılır. Bu durumda, sözcüğün gerçek anlamı bir cümlede söylenir ve ardından mecaz anlamı başka bir cümlede söylenerek okuyucunun dikkati çekilir.
Mümeyyene tevriyeye örnek olarak şu cümleleri verebiliriz:
“Bir buse mi bir gül mü verirsin dedi gönlüm.”
Bu cümlede, “buse” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılmıştır. Sözcüğün gerçek anlamı “öpücük”tür. Ancak, bu cümlede, kelimenin mecaz anlamı “gönülden gelen sevgi” olarak kullanılmıştır.
“Havada yaprağa döndürdü rüzgâr beni.”
Bu cümlede, “rüzgâr” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılmıştır. Sözcüğün gerçek anlamı “havada esen hava”dır. Ancak, bu cümlede, kelimenin mecaz anlamı “zaman” olarak kullanılmıştır.
Mübeyyene Tevriye
Mübeyyene tevriye, hâl tevriyesinin bir çeşididir. Bu tür tevriyede, sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamları her ikisi de açıkça belirtilerek yapılır. Bu durumda, sözcüğün gerçek anlamı ve mecaz anlamı, aynı cümlede veya farklı cümlelerde belirtilebilir.
Mübeyyene tevriyeye örnek olarak şu cümleleri verebiliriz:
“Beyaz gerdanında bir de ben gerek.”
Bu cümlede, “ben” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılmıştır. Sözcüğün gerçek anlamı “sevgilinin boynundaki ben”dir. Ancak, bu cümlede, kelimenin mecaz anlamı “sevgilinin gönüldeki ben” olarak kullanılmıştır.
“Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sada imiş.”
Bu cümlede, “sada” kelimesinin hem gerçek hem de mecaz anlamları kullanılmıştır. Sözcüğün gerçek anlamı “ses”tir. Ancak, bu cümlede, kelimenin mecaz anlamı “söz, şiir” olarak kullanılmıştır.
Tevriyenin Özellikleri
Tevriye sanatının şu özellikleri vardır:
- Tevriyede, sözcüğün gerçek anlamı açıkça belirtilmez.
- Tevriyede, sözcüğün mecaz anlamı, okuyucunun hayal gücüne bırakılır.
- Tevriyede, sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamları arasında bir ilgi olmalıdır.
Tevriyenin Kullanıldığı Yerler
Tevriye, genellikle şiirlerde kullanılır. Ancak, düzyazıda da tevriye sanatına rastlamak mümkündür. Tevriye, özellikle aşk şiirlerinde sıklıkla kullanılır