Şart Kipi
Şart kipi, Türkçede fiillerin çekimlendiği dört kipten biridir. Diğer kipler haber kipi, dilek kipi ve emir kipidir. Şart kipi, bir eylemin gerçekleşmesi için başka bir eylemin gerçekleşmesi gerektiğini ifade eder. Bu nedenle, şart kipi cümleleri genellikle iki cümleden oluşur. Birinci cümle, şart cümlesi olarak adlandırılır ve şartın gerçekleşmesini ifade eder. İkinci cümle ise sonuç cümlesi olarak adlandırılır ve şartın gerçekleşmesi durumunda meydana gelecek eylemi ifade eder.
Şart Kipinin Çekimi
Şart kipi, fiil köküne -sa veya -se eki getirilerek yapılır. Bu ek, kalınlık incelik uyumuna uyar. Örneğin:
- Kalın sesli fiiller: al-sa, bil-se, gel-se, yaz-sa
- İnce sesli fiiller: gör-se, koy-sa, dur-sa, gül-se
Şart kipi, kişi ekleriyle çekimlenir. Örneğin:
- 1. tekil kişi: alsam, bilsem, gelsem, yazsam
- 2. tekil kişi: al-san, bil-sen, gel-sen, yaz-san
- 3. tekil kişi: alsa, bilse, gelse, yazsa
- 1. çoğul kişi: alsak, bilsek, gelsek, yazsak
- 2. çoğul kişi: alsanız, bilseniz, gelseniz, yazsanız
- 3. çoğul kişi: alsınlar, bilsinler, gelsinler, yazsınlar
Şart Kipinin Kullanım Alanları
Şart kipi, Türkçede çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. Bu kullanım alanlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Geçmişte gerçekleşmesi muhtemel olan olayları anlatmak için kullanılır. Örneğin:
Eğer erken kalksaydım, trene yetişirdim.
- Gerçekleşmesi olası olan olayları anlatmak için kullanılır. Örneğin:
Yağmur yağarsa, dışarı çıkamayız.
- Tavsiye veya öneri vermek için kullanılır. Örneğin:
Yeterli paran varsa, yurt dışına çıkabilirsin.
- Şartlı cümleler kurmak için kullanılır. Örneğin:
Açık havada hava güzelse, pikniğe gideriz.
- İhtimal veya tahmin bildirmek için kullanılır. Örneğin:
Bugün hava yağmurluysa, okul tatil olur.
- Bir eylemin gerçekleşmesi için başka bir eylemin gerçekleşmesi gerektiğini ifade etmek için kullanılır. Örneğin:
Ders çalışırsan, sınavı kazanırsın.
Şart Kipi ile İlgili Önemli Notlar
- Şart kipi, tek başına bir cümle oluşturamaz. Bu nedenle, şart kipiyle oluşturulan cümlelerde mutlaka bir sonuç cümlesi de bulunur.
- Şart kipi, bazen isim ve sıfatların çekimlerinde de kullanılır. Örneğin:
Eğer çalışkansan, başarılı olursun.
Yarın hava yağmurluysa, dışarı çıkamayız.
Şart Kipi Örnekleri
Şart kipinin kullanım alanlarını daha iyi anlamak için şu örneklere bakalım:
Geçmişte gerçekleşmesi muhtemel olan olayları anlatmak için:
Eğer erken kalksaydım, trene yetişirdim.
Eğer sınava çalışsaydım, kazanırdım.
Eğer bu işi yapmasaydım, cezalandırılırdım.
Gerçekleşmesi olası olan olayları anlatmak için:
Yağmur yağarsa, dışarı çıkamayız.
Ders çalışırsam, sınavı kazanırım.
Bugün hava soğuksa, dışarı çıkamayız.
Tavsiye veya öneri vermek için:
Yeterli paran varsa, yurt dışına çıkabilirsin.
Bu kitabı okursan, çok şey öğrenirsin.
Yemeğini yedikten sonra dişlerini fırçalamalısın.
Şartlı cümleler kurmak için:
Açık havada hava güzelse, pikniğe gideriz.
Ders çalışırsan, sınavı kazanırsın.
**Bugün hava yağmurluysa, okul tatil olur.